مقبره اوحدی مراغه ای

شماره ثبت درآثارملی:21080

زمان ساخت : پهلوی

نوع کاربری : مذهبی (آرامگاه)

بنا محل دفن ركن الدين ابوالحسن مراغي مشتهر به اصفهاني و مشهور به اوحدي مراغهاي عارف و شاعر پارسي كوي نامدار صاحب مثنوي معروف جامجم است كه درميان باغ سرسبزي  جنب هنرستان پور رستم واقع شده است. صندوق خيراوحدي از سنك كبود  درست شده است بر ديوار شمالي و جنوبي ان نام اوحدي و تاريخ فوت كه 738 ه.ق است حك شده است. صندوق سنگي قبر وي كه سه پله بالاتر از كف باغ قرار گرفته از سنگ كبود معمولي تهيه شده است و بر بالاي ديواره هاي شمالي و جنوبي آن عبارتي عربي نقر گرديده است . در سال1352 از سوي انجمن اثار ملي ايران بناي جديدي بر  روي قبر مذبور احداث شده  و بناي جديد حاوي آرامگاه و محوطه سازي و كتابخانه مي باشد و در وسط باغ گنبد زيبايي از بتن آرمه بجاي آرامگاه قبلي احداث و سنگ مقبره قبلي به موزه آرامگاه منتقل گرديده است.در كنار مقبره اوحدي موزه اوحدي واقع كرديده است. اين موزه به علت اينكه شهر مراغه در دوره ايلخانيان مغول مقر حكومتي و پايتخت انان بوده است عنوان موزه تخصصي ايلخاني را بخود اختصاص داده است. اشيا موجود در اين  موزه شامل ظروف سفالي.سكه.كتابت.ظروف مفرغي.شيشه كه كتيبههاي باقي مانده  از رصدخانه و سنك قبورمربوط به دوران اسلمي است.

رصدخانه مراغه

شماره ثبت در آثار ملی : 1675
زمان ساخت : صفویه
نوع کاربری : علمی (رصدخانه)

نام مراغه هميشه با نام يكي از بزرگترين مراكز پژوهشي نجومي يعني رصدخانه خواجه نصيرطوسي همراه است. این رصد خانه که بزرگترین رصدخانه جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ بوده است در زمان که مراغه به پایتختی توسط هلاکو خان مغول ساخته شده است. اين مجموعه كه امروزه فقط آثار كمي از آن باقي مانده است . طبق نوشته تاريخي درسال657 ساختمان آن به دستورهلاكووهمت خواجه نصيرالدين طوسي بنا شده است و درساختمان و درتشكيل آن شخصيت هايي چون علامه قطب الدين فخرالدين مراغي،محي الدين مغربي ، علي بن محمود نجم الدين الاسـطرلابي و... شركت داشته اند .

بناي رصـدخانه ، 15سال سال طول كشيد . به امر هلاكو  كتب واسباب وآلات علمي ونجومي بسياركه از فتح بغدادبدستآورده بود درآنجا متـمركز گرديد . اين مجموعه تا سال 703 هجري آباد بوده ليـكن پس از آن بر اثر زلزله هاي سخت ، بي توجهي حكام رو به ويراني رفت. و درحال حاضر آثاري از بناهاي متعلقة آن باقي مانده است. اينبنا تا زمان سلطان محمّد خدابنده مشغول به كار بوده است و ويراني آن بطور كامل ودقيق هنوز مشخص نشده است كه در چه سالي بوده است ولي در نوشته هاي حمدالله مستوفيدر سال 720 به ويران بودن آن اشاره شده است.

رصدخانه مراغه 167 سال پيش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمان آباداني يكي از معتبرترين رصدخانه هاي جهان بوده است .زیج معروف ایلخانی حاصل فعالیت های این رصدخانه است.در آن زمان بفرمان قوبیلای قآن امپراطور چین و برادر هلاکو خان کارشناسانی برای آموزش و الگو برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمده، پس از مراجعت به چین رصدخانه ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند. علاوه بر رصدخانه چین همچنین رصدخانه های سمرقند، استانبول وهند از روی رصدخانه مراغه ساخته شده اند.
تپه‌اي كه رصدخانه در آن واقع شده است به طول 510 و عرض تقريبي217 متر و به ارتفاع 110 متر مي باشد كه درغرب شرق مراغه واقع شده است. كه قسمتهاي مختلف رصدخانه بر رويآن واقع شده است اين بخشها عبارتند: از برج مركزي رصدخانه – واحدهاي مدور پنجگانه – كتابخانه.

شماره ثبت در آثار ملی : 137
زمان ساخت : حدود قرن 7 هجری قمری
نوع کاربری : مذهبی (آرامگاه)

گنبد تاريخي  در قسمت شمال غربي مراغه و دركنار رودخانه (صافي) قرار گرفته و يكي ازبناهاي زيباي رقن هشتمبه شمار مي آيد كه در زمان سلطان ابوسعيد بهادرخان پادشاه ايلخاني ساخته شده است . وجه تسميه بنا براساس آنچه كه از متون تاريخي برميآيد ، چنين است كه عارفي به نام نظام الدين احمد بن حسين الغفاري در زمان فرمانرواءيسلطان يعقوب بن حسن بيگ آق قويونلو ، هنگام مراجعت از حج و عمارتي در نزديكي اين بنا احداث و املاك و باغي جهت مصارف آن وقف نمود . به همين جهت اين عمارت و بناهاي وابسته وهمچنين برج مزبور به نام وي به غفاريه اشتهار يافت . گنبد غفاريه با الهام از گنبد سرخ مراغه ساخته شده و به شكل مربع آجري است كه روي سكو و بر فراز دخمه اي استوارشده است و چهار گوشه آن بوسيله ستون هاءي كه داراي تزءينات آجري است ، زينت يافته است. درگاه ورودي بنا به سمت شمال واقع شده و داراي يك طاق نماي بزرگ و دو طاق نماي باريك و بلند جنبين مي باشد .طاق نماي مركزي را تزءينات زيباي معقلي مركب از آجر و كاشيهاي الوان سياه وسفيد و فيروزه اي و دو كتيبه به خطريحان آرايش مي دهد .

كتيبه سه سطري بالاي هلال مركزي ، با اينكه آسيب فراواني ديده مع الوصف قابل قراءت است :
"امر بء نشا هذه اقبه المباركه في ايام مولانا السلطان الاعظم ظل الله في الارض ، سلطان سلاطين العرب و العجم ابو سعيد بهادر خان خلد الله ملكه"از كتيبه دو سطري بالاي درگاه جز چيز مختصري باقي نمانده و به نظر مي رسد كه كلمات (المقراك ... المالكي ، العاليو العادلي )
القاب مدفون در مقبره باشد . در اضلاع جنوبي و شرقي و غربي گنبد غفاريه هر كدام دو طاق نماءي ساخته و در هريك ازآنها كه در قاب مستطيلي شكل منقش به نقش و نگارهاءي از آجر و كاشي قرار دارد . در بالاي هلال هر يك از طاق نماها به جز كتيبه ، حاشيه اي است كه داراي سه شكل مدور حاوي دو چوگان قرينه مي باشد . با توجه به اينكه علامتمزبور موسوم به امير شمسالدين قره سنقر است ، مي توان حدس زد كه اين بنا مدفن قره سنقرالچركسي المنصوري ازامراي  ممالك مصر است كه در سال 728 هجري قمري سلطان ابوسعيد او را به خاطر جلب توجه وخشنودي الملك الناصربه دسيسه اي به قتل رساند و ضمن ابلاغ خبر در گذشت وي به سلطان مصر،امر نمود جنازه وي را در همان مقبره كهشايد خود قره سنقر در زمان حيات خود ساخته باشد دفن كنند. فضاي داخلي بنا مربع شكل و همانند بيرون اضلاع آنمتشكل از دو طاق نماي  بلند بدون تزءين و تكلف است . اين بنا هم مثل گنبد سرخ داراي گنبدي دو پوش بوده كه تمامافرو ريخته و از بين رفته است.

شماره ثبت در آثار ملی : 136
زمان ساخت : حدود قرن 6 هجری قمری
نوع کاربری : مذهبی (آرامگاه)                                                      برج مدور

برج مدور در فاصله ده متري شمال برج مادر هلاكو مقبره ديگري بنام برج مدور قرار دارد . تاريخ بناي برج طبق كتيبه كوفي آنماه رجب سال 563 هجري قمري است ليكن در مورد نام باني و مدفون داخل آن هيچگونه اطلاعي در دست نيست.بنا ظاهر ساده اي درد و از دو طبقه تشكيل يافته، سردابه واتاق فوقاني، و اگر قبري در داخل سردابه وجود داشته،به مرور زمان از بين رفته است . سر در ورودي برج مدور مانند گنبد سرخ دارا ي قاب و طاقي هلالي شكل است كه درگاه را احاطه نموده و دربالاي آن و همچنين زير طاق هلالي كتيبه اي به خط كوفي با نقش هاي پيچيده از آجر وكاشي هاي فيروزه اي به چشم مي خورد به شرح زيل:

شماره ثبت در آثار ملی : 135
زمان ساخت : سال 593 هجري قمري                                           گنبد کبود
نوع کاربری : مذهبی (آرامگاه)                                                    

در فاصله ده متري برج مدور، برج ده ضلعي بسيار زيبايي خودنمايي ميكند كه به گنبد كبود يا مقبره مادر هلاكو معروف ميباشد. برخي آنرا مربوط به دوره سلجوقي دانسته و تاريخ بناي آن را به سال 593 نسبت ميدهند. علي‌‌‌رغم شهرتي كه اين بنا به عنوان آرامگاه  مادر هلاكوخان يافته است، هيچ ارتباطي با مغول ندارد و چنانچه از كتيبه‌ها  و سنگ قبر برمي‌آيد مدفن يك مسلمان است نه يك مسيحي و از نظر تاريخي نيز به قبل از حمله مغول تعلق دارد و از طرف دیگربا توجه به اين امر كه مذهب هلاكوخان بودايي و مذهب دوقوز خاتون مادر وي مسيحي بود بنابراين انتساب اين بنا به وي بعيد مي نمايد. چنين به نظر ميرسد كه اين گنبد را در اواخر قرن ششم هجري ساخته باشند .

تاريخ احداث اين بنا مي‌بايستي در حد فاصل زماني ميان برپايي مقبره معروف به مؤمنه خاتون در نخجوان و تاريخ استيلاي هلاكوخان بر مراغه يعني بين سالهاي 582 و 656 هجري (7 – 1186  تا 9 – 1258 م‌ .) بوده باشد . قسمتي از كتيبه بالاي در عمارت و اثر باقيمانده از آن تاريخ 593 هـ. (1196 – 1197 ميلادي) را به دست مي‌دهد. بنابراين گنبد كبود حدود ده سال پس از نمونه اوليه خود يعني مقبره مؤمنه خاتون ساخته شده است و نظير آن، برجي است چند وجهي و  كشيده قامت كه هر ضلع آن با طاقنمايي مسطح و بلند آذين شده است. در قسمت فوقاني هر طاقنما سه رديف مقرنس ديده مي‌شود. كاشيهاي فيروزه‌اي،‌  تقريباً به همان ترتيبي كه بر تمام سطوح نماي خارجي ديوارها به كار رفته اين قسمت را نيز آذين كرده است.

گنبد كبود از نظر تركيب كلي مشابه ساير مزارهاي موجود در مراغه است، به اين معني كه مركب از شبستاني است مرتفع بر  زيربنايي كه از سنگ ساخته شده و سردابي در ميان دارد
كتيبه‌اي كه داخل شبستان بالايي، گلوگاه گنبد را دور مي‌زند به خط ريحان بر نوار پهني از گچ سفيد گچبري شده است.  در سرداب عمارت سنگ يكپارچه‌اي وجود دارد كه در ديوار ساختمان كار گذاشته شده و متعلق به ساختمان اوليه است. بر اين سنگ يكپارچه سنگ قبري تكيه داشته كه در حال حاضر وجود ندارد. بر سنگ موجود آرابسكهايي با غناي بسيار و يك كتيبه حك شده
اين گنبد برجي است ده ضلعي كه زواياي ده گانه آن ستوني مدور با تزئينات تخميري تعبيه شده كه تا زير طاق هاي موجود ادامه مي يابد. زير قوس طاق نماها با سه رديف مقرنس ساده و تزئينات پركار معقلي زيبا يافته است. پلان داخلي بنا به صورت ده ضلعي است كه هر ضلع آن۶/۲ متر و مشتمل بر طاق نماي بلند ميباشد. در زير گنبد يك حاشيه از كتيبه گچبري به چشم ميخورد كه اطراف مقبره را دور ميزند. اين كتيبه به خط نسخ ميباشد و قسمتي از آيه اول سوره ۶۷ قرآن مجيد را بر آن نوشته اند. تمام فضاي داخلي مقبره با گچبري و نقاشي و كتيبه ها مزين بوده كه قسمت اعظم آن از بين رفته، فقط آثار كمي از تزئينات برجاي مانده است .
در زير طاق اصلي ، سردابه برج قرار دارد كه در ديوار جنوبي آن كتيبه اي وجود دارد كه آيه ۲۶و ۲۷ سوره ۵۵ را بر آن گچبري كرده اند.

منبع: آثار ايران – آندره گدار و www.heydarbaba.org

شماره ثبت در آثار ملی : 134
زمان ساخت : سال 542 هجری قمری
نوع کاربری : مذهبی (آرامگاه)

قديمي‌ترين مزار از پنج مزار بزرگ موجود در مراغه گنبد سرخ است كه در آذربايجان بيشتر به گنبد قرمز شهرت دارد.گنبد سرخ در قسمت جنوب غربي مراغه ،  واقع مي باشد . نام باني بنا و تاريخ احداث آنرا مي توان از كتيبه جبهه شمالي و نام  سازنده آن را از كتيبه غربي ملاحظه نمود .آنچه از اين كتيبه ها مستفاد مي گردد ، بناي گنبد سرخ در سال542 هجري به دستور عبدالعزيز بن محمودبن سعد رئیس آذربايجان (اين شخص يكي از اميران سلسله كوچك احمديلي است كه در اين عصر بر مراغه حكمراني داشتند و هميشه مدعي حكومت تبريز نيز بوده‌اند. علي‌رغم آن كه اين خاندان بسيار گمنام است،‌ مي‌دانيم كه در سال 542 بزرگ اين خاندان يعني «حاكم مراغه»، آق‌سنقر دوم بوده است.) و بوسيله بني بكرمحمد بن بندان بن المحسن معمار ساخته شده است . در حال حاضر علي‌رغم وجود كتيبه‌هاي خوانا، كسي كه در مقبره سرخ دفن شده بر ما ناشناخته است.به طور كلي گنبد مزبور بناءياست مربع شكل متشكل از سردابه واتاق فوقاني و اتاق اصلي كه بر روي سكوي سنگي قرار دارد و بوسيله هفت رديف پله مي توانبه آن دسترسي يا فت . پنج پله درجلوي سكو واقع اند وپله ششم و هفتم جزآستانه درگاه محسوب مي شوند . دخمهيا سردابه در ميان سكو واقع شده و از جبهه شرقي مي توان به آن راه يا فت . سقف سردابه برروي ديوارهاي جانبي و ستون مربع شكلي كه دروسط دخمه قرار دارد استوار شده است .

ورودي گنبد سرخ كه به سوي شمال با زمي شود و شامل درگاه بلند و زيبايي است كه آجركاري پر نقش و نگار ظريفي همراه با كاشي هاي فيروزه اي كه تازه در معماري سلجوقي متداول گشته بود زينت يافته است. اطراف اين آجركاري راكتيبه اي به خط كوفي احاطه نموده كه متن آن چنين است : "امربينا هذه القبه الامير الرءيس العالم فخرالدين عمادالاسلام قوام آذربايجان ابوالعز عبدالعزيز بن محمود بن سعد يديمالله علاه "بربالاي آن كتيبه اي افقي به خط كوفي مشاهده مي شود كه متضمن تاريخ بناي كتيبه مي باشد :