برترین ها: غار فضایی زیرزمینی است که در فرایندی طبیعی زایش یافته و به خارج از پوسته زمین راه پیدا کرده است، مانند غار رودافشان، یا به دست انسان ها در دل دیواره های کوهستانی یا درون زمین ساخته شده است، مانند دژ صخره پل مون و نهانگاه اصله.

چاه فضایی است که در جهت گسل های عمودی و در فرایندی طبیعی پدید آمده است؛ مانند چاه اُوریه، یا به دست انسان ها حفر شده است، مانند چاه قلعه بندر نزدیک آرامگاه سعدی. چاه غار اگر برای دستیابی به فضای غار ابتدا از یک چاه عبور کنیم و سپس وارد فضای غار شویم، به این پدیده چاه غار می گوییم، مانند چاه غار بگلیجه.

غار یخ‌مراد (جاده چالوس)

غار یخی به هر غار طبیعی گفته می‌شود که مقدار قابل توجهی یخ دایمی درون خود داشته باشد یا دست کم بخش یا بخش‌هایی از غار باید در تمام طول سال دمایی زیر صفر درجه سانتیگراد یا ۳۲ درجه فارنهایت داشته باشد و آب باید به منطقه زیر صفر غار جریان داشته باشد.

غار یخ مراد در حوالی روستای آزادبر و روستای کهنه ده در منطقه گچسر و جاده چالوس نمونه ای از غار یخی در ایران است. فاصله این غار از تهران حدود ۶۵ کیلومتر است. دریچه ورودی این غار در ارتفاعات کوه‌های منطقه واقع شده‌است و مسیر غار عموما شیب‌دار و رو به پایین است که نهایتا با رسیدن به اعماق کوه، با چشمه‌های یخ زده در کف زمین و استالاکتیت های اسفنجی غار مواجه می‌شوید.


ارتفاع این غار از سطح دریا در حدود ۲۶۴۰ متر می‌باشد و دهانه آن سه متر پهنا و هشت متر ارتفاع دارد. در ماه های اسفند و فروردین، قندیل‌های بسیار زیبای غار در بهترین وضعیت به سر می‌برند. نکته قابل توجه این غار مطبق بودن آن می‌باشد که در میان غارهای ایران کمتر دیده می‌شود. در بخشی از غار چهار طبقه با اختلاف ارتفاع بیش از ۳۰ متر دیده می‌شوند.

غار سنگ‌تراشان (استان فارس)

غار سنگ‌تراشان جهرم در جنوب غربی شهرستان جهرم در استان فارس، عظیم، دست‌ساز و دیدنی است. عده‌ای سنگ‌تراش این غار را به‌وجود آورده‌اند و تاریخ دقیق ساخت آن روشن نیست؛ اما حدود ۱۵۰ سال قدمت دارد. وسعت این غار حدود ۲۰ هزار متر مربع با ارتفاع متوسط سه متر است. سنگ‌تراشان جهرمی این غار را برای تفریح نساخته‌اند، بلکه هدف آنها، برداشت سنگ برای امرار معاش بوده است؛ ولی با تیشهٔ سنگ‌شکن خود، جاذبه‌ای زیبا خلق کرده‌اند که به یکی از بزرگ‌ترین غارهای دست‌ساز جهان تبدیل شده و میراثی است، بسیار زیبا با چشم‌اندازی دیدنی. سنگ‌شکنان هنگام برداشت سنگ برای جلوگیری از تخریب غار بعد از چند متر پیشروی، ستون‌هایی به‌جا گذاشته‌اند که این امر، موجب زیبایی دوچندان غار شده‌است. این مجموعه تاکنون مرمت نشده و هشت دهانه دارد که ورودی دو دهانهٔ آن تخریب شده‌است.


متأسفانه در سال‌های اخیر، تعدادی از ستون‌های غار تخریب شده‌اند که این امر، علاوه بر ایجاد ترک‌هایی در سقف، سبب ناامنی قسمت‌هایی از غار شده‌است.

غار کَرَفتو (استان کردستان)

غار کَرَفتو، غاری است که در 31 کیلومتری شمال غرب شهر دیواندره در استان کردستان قرار گرفته‌است. این غار، یک غار آهکی است که در دوران سوم زمین‌شناسی شکل گرفته‌است. بخش‌هایی از این غار، دست‌کَند است و کتیبه‌هایی از دوران پیش از تاریخ دارد. آثار تاریخی موجود در این غار مربوط به سده ۳ هستند.

این غار در بهمن سال ۱۳۱۸ خورشیدی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.


در حال حاضر طول غار حدود ۷۵۰ متر است و راه های فرعی متعددی از آن منشعب می‌شود. غار چهار طبقه دارد و حجاران هنرمند، به زیبایی فضاهایی را در مدخل های غار تراشیده و اتاق ها، راهرو و دالان های متعددی را به وجود آورده‌اند.

غار قوری قلعه (استان کرمانشاه)

غار قوری قلعه، بزرگ ترین غار آبی خاورمیانه با پیشینه ۶۵ میلیون سال است و در استان کرمانشاه قرار دارد. این غار در ۲۵ کیلومتری شهر روانسر، در دامنه کوه شاهو و مشرف بر جاده روانسر - پاوه و در همسایگی روستایی به همین نام جای گرفته است.


درازای این غار ۱۲ کیلومتر و ژرفای آن ۳۱۴۰ متر است و به عنوان یکی از هفت اثر طبیعی ملی ایران، به ثبت رسیده‌است. ژرفای حوضچه‌های این غار به ۱۴ متر می‌رسد هم چنین دمای درون غار ۷ تا ۱۱ درجه است و در همگی فصل‌های سال ثابت است. این اثر طبیعی دارای تالارهای زیبا در ۱۴۰۰ متری و ۵۰۰ متری به نام‌های تالار مریم، تالار کوهان شتر، تالار مسیر برزخ، تالار بلور و تالار عروس می‌باشد. این غار یکی از زیباترین جاذبه‌های دیدنی و جهانگردی ِ شهرستان روانسر می‌باشد.

از لحاظ زیست شناسی غار مسکن گونه نادری از خفاش بنام خفاش موش گوشی است.

غار سَهولان (استان آذربایجان غربی)

غار «سَهولان» در روستای سهولان، ۴۲ کیلومتری جنوب شرقی مهاباد بین مهاباد و بوکان در استان آذربایجان غربی واقع شده‌است. ارتفاع سقف غار تا سطح دریاچه آن به ۵۰ متر می‌رسد و عمق آب در برخی جاها به ۳۰ متر می‌رسد. اختلاف دمای درون و بیرون غار بین ۱۰ الی ۱۵ درجه ‌است. سهولان به زبان کردی به معنی یخبندان است و مردم محلی غار را «کونه کوتر» یعنی لانه کبوتر نیز می‌نامند. دلیل این نامگذاری وجود تعداد زیادی لانه کبوتر درون غار است.


این غار در فهرست آثار طبیعی ملی ایران قرار دارد. از مشخصات آن باید به طول مسیر آبی۳۰۰ متری، طول مسیر خشکی ۲۵۰ متری، رطوبت 70 تا 75 درصدی، رسوبات آهکی و انواع کبوتر و خفاش و قندیل های آهکی اشاره کرد.

غار سالمستان (استان قم)

غار سالمستان در دره ای به همین نام واقع در روستای فردو در بخش کهک استان قم واقع شده است. این غار از نوع طبیعی، افقی و آهکی است و دو طبقه دارد. ورودی این غار کمتر از یک متر عرض دارد. برای ورود به این غار به تجهیزات مناسب نیاز دارید.

غار مغان (استان خراسان رضوی)

غار مغان در ۳۵ کیلومتری شهر مشهد و در جنوب روستای مغان واقع شده‌است. قدمت این پدیده را بر اساس مدارک موجود و اکتشاف فسیل های حلزونی در مسیرهای منتهی به غار، می توان صد میلیون سال پیش یا دوره دوم زمین‌شناسی دانست که به علت وجود پرتگاه های خطرناک در غار مغان ورود به داخل آن بدون راهنما و ابزار مورد نیاز خطرناک است.

این غار دو دهانه دارد. ارتفاع آن از دریا ۲۹۱۰ متر است. درون غار آثار استالاگمیت و استالاکتیت و چندین حلقه چاه وجود دارد که عمق یکی از این چاه‌ها ۲۵ متر است. همچنین در این غار پرتگاهی به عرض ۳۵ سانتی‌متر و برکهٔ آبی وجود دارد. این غار در سال ۱۳۲۴ توسط کوهنوردان شهرستان مشهد کشف شده‌است.


این غار دارای دهلیزها و راههای پر پیچ و خم گوناگونی است که در صورت عدم آشنایی با محیط احتمال گم شد زیاد است . از سقف این غار زیبا ستون های استالاکتیت (Stalactite ) و استالاگمیت (Stalagmite ) که از جنس آهکی هستند آویزان است و منظره بسیار جالبی را به وجود آورده‌اند. در درون غار چشمه آبی وجود دارد که علاوه بر زلالی و گوارایی آن، بسیار سرد است. درون این غار چاه های مختلفی نیز وجود دارد که درون بعضی از آنها خفاش‌هایی نیز زندگانی می‌کنند.

غار وشنوه (استان قم)

مجموعه معادن چاله غار وشنوه مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان است و در شهرستان قم، بخش نوفل لوشاتو، دهستان فردو و در کوههای جنوبی روستای وشنوه واقع شده است. این غار در آبان سال ۱۳۸۷ خورشیدی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

غار شاپور (شهرستان کازرون)

غار شاپور در انتهای تنگ چوگان و در چهار کیلومتری شهر بیشاپور در شهرستان کازرون مهمترین پایتخت ساسانیان در ارتفاع حدود ۸۰۰ متری از سطح زمین قرار دارد و دهانه آن حدود ۳۰ متر است. در دهانه این غار، مجسمه شاپور قرار گرفته‌است و به همین دلیل به نام شاپور معروف شده‌است. مجسمه شاپور از یک ستون چکیده غول‌پیکر که در این غار وجود داشته تراشیده شده و با وجود گذشت ۱۷۰۰ سال هم‌چنان پابرجا است و تنها مجسمه باقی‌مانده از دوران باستان است که حدود ۷ متر ارتفاع دارد. بعد از گذشت سال‌ها کماکان سر این مجسمه سالم است اما دو دست آن شکسته‌اند.


در دهانه غار دو کتیبه سنگی وجود دارد که یکی از آنها ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب و دیگری نحوه برپاسازی مجدد مجسمه پس از یکهزار سال در سال ۱۳۳۶ توسط ارتش را شرح می‌دهد. هر دو کتیبه توسط ارتش ایجاد شده‌اند.

غار دربند (استان سمنان)

غار دربند یکی از بزرگترین غارهای آهکی ایران است که در ۲ کیلومتری شمال منطقه گردشگری دربند واقع در شهر مهدیشهر، مرکز شهرستان مهدیشهر در استان سمنان قرار گرفته‌است.


طول غار ۱۱۴ متر، ارتفاع از سطح دریای آزاد ۲۰۰۰متر، ارتفاع دهانه از پای کوه ۳۰۰متر، عریض‌ترین قسمت آن ۳۶ متر و بلندترین نقطه سقف آن به ارتفاع حدود ۳۰متر است. بلندترین استلاگمیت این غار با ارتفاع ۱۴ متر در ایران بی‌نظیر است.

 غار میرزا (استان کرمان)

غار میرزا درفاصله تقریبی ۳۰ کیلومتری شمال شرقی شهر رفسنجان واقع شده که یکی از غارهای کم نظیر و زیبای استان کرمان است که دارای استلاگمیت‌های زیبا و منحصر بفرد می‌باشد. این غار در ارتفاع حدود ۲۵۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است.


غار سلیمان (استان خراسان)

غار سلیمان، در غرب شهر شیروان و در نزدیکی روستای قشلاق کاوه و در کنار کوه پیکان در استان خراسان واقع شده‌است.

این غار دارای دهانه وسیع و سقفی از سنگ یکپارچه به طول ۲۵ و عرض ۶ متر است. در انتهای آن سقف و کف غار به هم می‌رسد و در طرف شرق آن حفره‌های وجود دارد. طول این غار ۵۰ متر است و از نوع غارهای خشک است.


غار بزنگان (دهكده بزنگان)

غار بزنگان در شش كيلومترى جنوب غربى دهكده بزنگان واقع شده و قدمت آن به پيش از ميلاد بر مي گردد. غار بزنگان آهكى بوده و داراى ستون هاى استالاگتيت و استالاگميت است. كف غار خاكى و صاف و دهانه آن رو به شمال قرار دارد و در داخل آن نيز آب آشاميدنى وجود دارد. این غار به لحاظ قدمت تاريخی در زمره آثار تاريخی به ثبت رسيده است.


غار مزدوران (سرخس -مشهد)

غار مزدوران یا مزداوند، در ۲ کیلومتری شرق مزداوند - بین شهرهای سرخس و مشهد – در ارتفاعات چاهک و شورلق واقع شده است. عرض دهانه ورودی آن به ۲ مترو ارتفای آن به ۵/۲ متر می‌رسد.


قدمت این غار به هزاره دوم پیش از میلاد می‌رسد و در سازمان میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده است.

غار کاوات (کرمانشاه – پاوه)

این غار در رشته‌کوه شاهو در شمال درهٔ غار قوری‌قلعه از توابع جوانرود قرار دارد. دهانة غار در ارتفاع ۱۶۶۰ متري از سطح دريا قرار دارد و ابعاد آن ۸×۱۵ متر است که با شيب تندی، يک محوطه بزرگ به طول و عرض ۷۰×۱۱۵ و ارتفاع تقريبي ۶۱ تا ۸۰ متر را تشکيل مي‌دهد. در انتهاي اين محوطه بزرگ، شاخه اصلي غار، با دهانه کوچک تری شروع شده و از قسمت چپ شاخه اصلی، نهر کوچکی به اعماق سنگ‌ها فرو می‌ريزد. پس از ۴۰ متر پيشروی، برکه آبي به طول ۱۵ متر و عمق ۷۰ سانتی‌متر وجود دارد که در بعضی جاها، عمق آن به 5.1 متر می‌رسد. در اين قسمت، غار به دو شاخه تقسيم می‌شود. شاخه سمت چپ، بيش از ۸ متر عمق ندارد، ولی شاخه سمت راست حفره و مخزن آب زيرزمينی دارد. پس از گذشتن از اين آب، برکه آب ديگری وجود دارد که ۶۰ متر طول و ۲۰ متر عرض دارد و سقف آن در انتهاي آب محو می‌شود.


غار درونه (روستای درونه)

غار درونه مربوط به سده ۶ تا ۸ هجری قمری است و در شهرستان بردسکن، بخش انابد، دهستان درونه، ۱۴ کیلومتری غرب روستای درونه واقع شده و به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

غار درونه در رشته کوه‌های غرب درونه و روستای کلاته برق علیا بر میانه کوهی در مقابل کوهی نارنجی رنگ واقع شده‌است. دهانه غار در دامنه کوه و در ارتفاع حدود صد متری قرار گرفته‌است، عرض دهانه غار حدود ۲ متر و ارتفاع آن ۱۱۰ سانتی متر است. پس از دهانه غار فضایی است دایره‌ای شکل به قطر حدود ۲ متر پس از این فضای دایره‌‍ای شکل تونل اصلی غار است که در مقابل دهانه غار قرار گرفته‌است. طول تونل اصلی ۱۰ متر می‌باشد، در طرفین این تونل ۲ تونل فرعی نیز وجود دارد که هر سه این‌ها به فضای اصلی غار منتهی می‌شوند. تونل‌های فرعی به دلیل انحناهای موجود در مسیر طولانی‌تر از تونل وسط می‌باشند. مکان اصلی غار فضایی است دایره‌ای شکل که در وسط آن چشمه آبی وجود دارد. در قسمت انتهایی این فضا، یعنی مقابل تونل ورودی، بنای سنگی وجود داشته‌است که در حال حاضر تخریب شده‌است و سنگ‌های آن و قسمتی از دیواره بنا مشخص می‌باشد. طبق گفته اهالی بنای مذکور به صورت ۳ طبقه بوده‌است. در داخل غار تزیینات آهکی طبیعی مشاهده می‌شود که زیبایی خاصی را در این فضا به‌وجود آورده‌است. در داخل این غار قطعات ظروف سفالین مربوط به قرون ۶ تا ۸ هجری قمری مشاهده می‌شود. این سفال‌ها شامل سفال‌های لعاب‌دار با لعاب سبز، آبی و فیروزه‌ای و با نقوش آبی و مشکی زیر لعاب‌ها می‌باشد.


غار سیر (استان خراسان رضوی)

غار سیر در روستای سیر از توابع بخش مرکزی شهرستان بردسکن در استان خراسان رضوی است.

غار سیر در میانه یک دیواره به ارتفاع حدود ۸۰ متر و در ارتفاع ۱۶۰۸ متر بالاتر از سطح دریا قرار گرفته است. دهانه غار حدود ۱۵ متر بالاتر از پای دیواره و حدود ۱۵۰ متر بالاتر از کف دره است. این غار در دوران گذشته مسکونی بوده و به عنوان پناهگاه از آن استفاده می شده است. داخل آن دیواره های سنگی و ساروجی مربوط به اتاق و منبع آب باقی‌مانده است. برای ورود به غار می توان دیواره ۱۳ متری زیر دهانه را صعود کرد و یا از داخل یک تنوره دست کن ۱۱ متری با تلاش دو طرفه بالا رفت. این تنوره با مقطع مربع و به قطر یک متر می باشد. غار ۶۴ متر طول دارد و دارای ۲ سوراخ ورودی است که به فاصله نیم متر روی هم قرار گرفته اند.


غار طرنگ (استان کرمان)

غار طرنگ یک غار آهکی و مهم‌ترین و طولانی‌ترین غار استان کرمان در شهرستان بافت و دارای مناظر و جلوه‌های طبیعی بسیار زیبا و پدیده‌های شگفت انگیز است.

این غار در مجاورت روستای طرنگ و کوه طرنگ در شهرستان بافت قرار دارد. دهانه غار حدود ۶ متراست و در ارتفاع تقریبا ۳۰۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است. طول مسیر پیموده شده غار تقریبا ۵۰۰ متر است و عرض راهروها و تالارهای آن بین یک تا ۱۵ متر متغیر است.